امروزه واژه پلفترم در حوزه‌های گوناگونی به کار برده شده و شامل مفاهیم متنوعی می‌شود. برای مثال در حوزه فناوری اطلاعات؛ پلتفرم، مجموعه نرم‌افزار و سخت‌افزاری است که برای میزبانی یک اپلیکیشن یا سرویس مورد استفاده قرار می‌گیرد. ولی در این نوشتار هدف معرفی پلتفرم در حوزه کسبوکار است.
تعریف
پلتفرم یک کسبوکار است که هدف آن برقراری رابطه بین تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان خارجی مبتنی بر هم‌آفرینی ارزش است. پلتفرم یک زیرساخت مشارکتی و باز برای این تعاملات ایجاد نموده و شرایط حکمرانی را تعریف می‌نماید (Parker, Van Alstyne, Choudary & Foster, 2016).
همان‌طور که پیش‌تر عنوان شده پلتفرم یک مدل کسبوکار است. پلتفرم‌ها از طریق ایجاد تعامل (Interaction) ارزش آفرینی می‌کنند و نقطه تمرکز آن‌ها برقرار رابطه غیرمستقیم بین دو یا چند بازیگر است که نحوی که مکانیسم‌های کلیدی این بازیگران وابسته به وجود پلتفرم باشد.
پلتفرم‌ها تعامل را میان تولیدکنندگان بیرونی و مصرف‌کنندگان بیرونی ایجاد می‌کنند و شکل می‌دهند. بخشی مهمی از نقش پلتفرم، ایجاد زیرساخت برای شکل‌گیری تعامل‌ها و نیز تعیین چارچوب و قواعد حاکم بر این تعامل‌هاست. مهم‌ترین ویژگی پلتفرم این است که به جای تولید و عرضه‌ی محصول، فضا و زیرساختی برای رابطه‌ی میان تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان یک محصول (کالا یا خدمت) ایجاد میکند (وبگاه متمم).
مثال کسبوکار پلتفرمی
با استناد به این تعریف می‌توان مثال‌های فراوان از این مدل کسبوکار در سطح جهان و یا کشور معرفی نمود. اینستاگرام، فیس بوک، لینکدین، آمازون، اوبر و ریسرچ گیت، تنها نمونه‌هایی از پلتفرم‌های بین‌المللی محسوب می‌شوند.
در فضای داخلی هم می‌توان از آپارات، دیجی‌کالا، بلاگفا، دیوار، اسنپ و کافه بازار، به عنوان مثال‌های خوبی از پلتفرم‌های موفق و پرمخاطب نام برد.
مدل‌های کسبوکار سنتی
در مقابل پلتفرم‌ها، مدل‌های کسبوکار سنتی قرار دارند؛ اصطلاح تخصصی دیگری وجود دارد که در مقابل پلتفرم قرار می‌گیرد: کسبوکار خطی (Pipeline). وقتی مدل کسبوکار به شکل خطی تعریف می‌شود، دقیقاً یک زنجیره ارزش مستقیم و شفاف در کسبوکار وجود دارد:
- مواد اولیه / خدمات اولیه تأمین می‌شود.
- محصول طراحی و تولید می‌شود (چه از جنس کالا و چه خدمت)
- محصول به مشتریان بالقوه معرفی می‌شود
- از طریق کانال‌های عرضه (دیجیتال یا فیزیکی) به دست مشتری می‌رسد
- مشتری هم رضایت یا نارضایتی خود را به صورت کلامی یا در قالب خریدهای بعدی به کسبوکار اعلام میکند.
نباید احساس کنیم که بحث پلتفرم و پایپ لاین، دقیقاً یک تقسیم‌بندی مطلقِ دوگانه (صفر و یک) است.
پلتفرم و پایپ لاین یک طیف هستند و کسب‌وکارها ممکن است در جایی بین این دو قرار گیرند. با توجه به این‌که کسب‌وکارهای پلتفرمی تخصصی در تولید و عرضه‌ی محصول ندارند، قلب آن‌ها در مکانیزمی است که عرضه‌کننده و تقاضاکننده را به یکدیگر وصل میکند. به الگوریتم‌هایی که این کار را انجام می‌دهند، الگوریتم‌های تطبیق دهنده (Matching Algorithms) گفته می‌شود.
تطبیق و به هم‌رسانی کارآمدتر عرضه‌کنندگان و مشتریان کالا و خدمات نقطه قوت اصلی پلتفرم است؛ باید توجه کرد که این مهم جز با بهره‌مندی از فناوری اطلاعات و ارتباطات آسان و ارزان در دسترس قرار نمی‌گیرد. شاید یکی از دلایل توسعه بیشتر این مدل درآمدی در دهه‌های اخیر رشد سریع فناوری و زیرساخت‌های ارتباطی بوده است (Strowel & Vergote, 2017).
بازیگران یک پلتفرم
پلتفرم‌ها در حال ایجاد نقشه کاملاً جدید جهت رقابت در اکوسیستم‌ها هستند. در فضای کنونی کسبوکار رقابت بین بازیگران منفرد (سازمان‌ها و افراد) تبدیل به رقابت بین پلتفرم‌ها و شبکه‌های همکاری شده است. مهاجرت مداوم از محصولات و خدمات در رقابت به سمت رقابت مبتنی بر پلتفرم در بسیاری از صنایع و بازارها به وجود آمده است (محمدی 1394).
بنا به تعریف پلتفرم‌های چند وجهی، وجود مشارکت‌کننده در آن عبارت‌اند از (hagiu and wright 2015):
- کاربران وجه تقاضا که همان کاربران نهایی و مصرف‌کنندگان می‌باشند.
- کاربران وجه عرضه و تأمین‌کننده در پلتفرم که به عنوان مکمل از آن‌ها نام برده می‌شود.
- ارائه‌دهندگان بستر پلتفرم که وظیفه توزیع و پشتیبانی آن را برعهده دارند.
- حامیان مالی که صاحبان اصلی پلتفرم محسوب می‌شوند.
منابع
- محمدی، جواد. (1394). پلتفرم‌های چند وجهی. سومین کنفرانس بین المللی مدیریت، چالش‌ها و راهکارها، شیراز.
- Hagiu, Andrei and Wright, Julian, (2015). Multi-sided platforms. International Journal of Industrial Organization
- Parker, G. G., Van Alstyne, M., Choudary, S. P., & Foster, J. (2016). Platform revolution: How networked markets are transforming the economy and how to make them work for you (p. 352). New York: WW Norton.
- Strowel, A., & Vergote, W. (2017). Digital Platforms: To Regulate or Not to Regulate? Op. cit, 11.